امروزه بسیاری از  خیابان ها، پارک ها، جاده ها، ساختمان ها و مکان های دیگر دارای نورپردازی و روشنایی بهینه با استفاده از منابع روشنایی متفاوت می باشند. نورپردازی و روشنایی در صورتی ایده آل و مناسب است که بر اساس درک صحیح از مشخصات لامپ مناسب جهت هر محیط و به دور از آلودگی نوری باشد. ایجاد آلودگی نوری باعث کاهش کیفیت محیط زیست خواهد شد، بنابراین با کاهش آلودگی نوری کمک بزرگی به سلامت محیط زیست و اقتصاد می شود.

نورپردازی و روشنایی محوطه های بیرونی و درونی، موجب مزایای بیشماری از جمله روشنایی و دید بهتر در شب، بالا رفتن امنیت و آرامش، زیباسازی محیط های مختلف به واسطه نورپردازی و … می شود. اما باید در نظر داشت در کنار تمامی این مزیت ها، در صورت عدم طراحی صحیح، نورپردازی می تواند موجب آلودگی نوری شود که خطرات بسیاری برای محیط زیست و افراد دارد.

آلودگی نوری چیست؟

عدم درک صحیح از نورپردازی مناسب و در پی آن طراحی نادرست، استفاده بی رویه از نور مصنوعی، مسیر نامناسب انتشار نور لامپ ها و استفاده از منابع نوری نامناسب موجب آلودگی نوری می شود. این آلودگی ها اثرات مخرب و جبران ناپذیری بر روی انسان ها، حیوانات و گیاهان می گذارند. با کاهش آلودگی نوری می توان موجب کاهش اثرات منفی آن شوید. در ادامه با تعدادی از خطرات آن برای انسان ها، گیاهان و حیوانات آشنا خواهیم شد:

• از اثرات مخرب نور و روشنایی بیش از اندازه در شب برای انسان ها، می توان به برهم زدن الگوی خواب، خیرگی و در پی آن سردرد و آسیب های چشمی، ایجاد استرس و عوارض آن که شامل مشکلات و اختلالات روحی است اشاره کرد.
• از اثرات مخرب نور و روشنایی بیش از اندازه در شب برای گیاهان و حیوانات، می توان به برهم زدن دوره تولید مثل و تخمک گذاری آنها اشاره کرد.

  اثر آلودگی نوری بر انسان

  نورهای مصنوعی به مرور زمان ممکن است موجب برهم خوردن چرخه خواب و بیداری انسان ها شوند. با افزایش نور در شب مقدار هورمون ملاتونین (هورمونی که هنگام شب در بدن ترشح می شود) کاهش یافته و سبب برهم خوردن چرخه خواب و بیداری می شود. همچنین با کاهش این هورمون فرد به مرور زمان علاوه بر بی خوابی، دچار خستگی، سردرد و استرس خواهد شد. بنابراین با کاهش آلودگی نوری، می توان از این عوامل دوری کرد.

  هنگام پخش نامتعادل و غیر یکپارچه نور در محیط، خیرگی رخ داده که با کاهش نور یا اصلاح زاویه دید، می توان خیرگی را کاهش داده یا اصلاح کرد. خیرگی موجب بیماری سردرد، چشم درد، استرس و مشکلات روحی و روانی برای افراد شود.

  

•  

  اثر آلودگی نوری بر حیوانات

  آلودگی نوری می تواند موجب تغییر الگوی خواب و بیداری، مهاجرت، تولید مثل، زاد و ولد و حتی مرگ حیوانات گردد. در صورت وجود نور بیش از اندازه، ممکن است پرندگان مهاجر مسیر را گم کرده و گیج شوند که این اتفاق می تواند منجر به مرگ آنها شود. حشرات از عمده ترین غذای پرندگان هستند و زمان وجود آلودگی نوری در یک محیط، حشرات به نور جذب شده و جان خود را از دست می دهند و این پروسه بر زندگی پرندگان تاثیر گذار خواهد بود. بنابراین با کاهش آلودگی نوری کمک شایانی به حفاظت از حیوانات و جانواران می شود.

  

•  

  انواع آلودگی نوری

  آلودگی نوری به بخش خاصی از محیط زیست و طبیعت آسیب می رساند و  بر اساس آن به انواع متفاوتی تقسیم بندی می شود. در ادامه به بررسی مهم ترین انواع آلودگی های نوری می پردازیم.

  •  عبور نور

  نورپردازی و روشنایی نامناسب فضاهای بیرونی به صورتی که نور به درون ساختمان و حیاط تابیده شود، موجب از بین بردن حریم خصوصی خانه ها و آزار و اذیت افراد خواهد شد. با نصب لامپ به صورت استاندارد می توان آلودگی نوری را کاهش داد.

  •  خیرگی

  هنگامی که نور با شدت زیاد به چشم انسان بازتاب داده شود، پدیده خیرگی اتفاق می افتد که موجب سردرد، بدخلقی، استرس، چشم درد و موارد این چنینی خواهد شد. در صورت عدم طراحی مناسب نورپردازی و ایجاد خیرگی، لیز خوردن، سقوط افراد و برخورد با اشیا اتفاق خواهد افتاد.

  •  آسمان‌تاب

  هنگامی که مقدار زیادی نور در فضا بازتاب داده شود و با نصب لامپ با زاویه نامناسب سبب روشن شدن آسمان گردند، آلودگی نوری آسمان تاب اتفاق خواهد افتاد. این پدیده بیشتر در شهرهای بزرگ اتفاق افتاده و موجب هدر رفت نور و جلوگیری از نمایش ستارگان خواهد شد. نورهای تزئینی، چراغ‌های خیابان‌ها و معابر، تابلوی فروشگاه‌ها و بیلبوردهای تبلیغاتی چند نمونه از آلودگی نوری آسمان تاب بوده که با طراحی صحیح آنها می توان باعث کاهش آلودگی نوری گشت.

  

• استفاده از چراغ ال ای دی در خیابان ها جهت کاهش آلودگی نوری

  لامپ های ال ای دی جایگزین مناسبی در برابر سایر منابع روشنایی می باشند. در بسیاری از شهرها و معابر، نورپردازی ها توسط لامپ ال ای دی صورت می پذیرند که علاوه بر مزایای بسیار، موجب کاهش آلودگی نوری شده و آسیب کمتری برای محیط زیست، حیوانات، گیاهان و انسان ها به همراه دارد. علاوه بر آن از نظر اقتصادی بسیار به صرفه تر است. در ادامه مهم ترین مزایای استفاده از لامپ ال ای دی جهت نورپردازی و روشنایی معابر، لیست شده است:

  1. مواد سمی بسیار کمتر در مقایسه با سایر منابع روشنایی
  2. راندمان نوری و راندمان الکتریکی بیشتر در مقایسه با سایر منابع روشنایی
  3. گرمای بسیار کمتر در مقایسه با سایر منابع روشنایی
  4. هوشمند سازی روشنایی خیابان ها توسط لامپ های ال ای دی
  5. سرعت روشن شدن و تنظیم زاویه پخش نور هنگام روشنایی توسط لامپ ال ای دی
  6. کاهش هزینه کمتر در مقایسه با سایر منابع روشنایی
  7. طول عمر بالاتر در مقایسه با سایر منابع روشنایی

  راه کارهای کاهش آلودگی نوری در شهرها

  با انجام یک سری کارها می توان سبب کاهش آلودگی نوری در شهرها گردید. در ادامه به اختصار مهم ترین راه کارها به اختصار لیست شده است.

  • تعیین دقیق مکان قرار گیری لامپ ها در شهر جهت کاهش انتشار نور
  • کنترل و کاهش نورهای اضافی و غیر ضروری
  • تنظیم زاویه تابش نور برای کنترل آلودگی نوری
  • اجرای نورپردازی مناسب در هر مکان متناسب با نوع کاربری آن
  • استفاده از فناوری های جدید مانند لامپ ال ای دی
  • پرهیز از انتشار نور به سمت بالا
  • جلوگیری از نورپردازی اضافی در شب
  • بررسی و ارزیابی طرح های اجرا شده نورپردازی
  • استفاده از لامپ ها با قدرت روشنایی مناسب
  • استفاده از روشنایی در مواقع لزوم
  • کاهش میزان نور در ساعاتی از شب
  • قطع نورهای سرگردان با هدفی نامشخص
  • خاموش کردن بیلبوردها و تابلوهای تبلیغاتی در ساعات پایانی شب

  • راهکارهای کاهش آلودگی نوری در فضای باغ و محوطه‌ی باز

    با انجام یک سری کارها می توان سبب کاهش آلودگی نوری در فضای باغ و محوطه ی باز گردید. در ادامه، به اختصار مهم ترین این راه کارها به اختصار لیست شده است.

    • لامپ ها دارای درپوش باشد تا آلودگی آسمان تاب رخ ندهد.
    • از منابع روشنایی با ظاهری خاص استفاده شود که نور آنها رو به پایین باشد و از اتلاف نور جلوگری نمایند.
    • تعدادی از لامپ هایی که نقش تزئینی دارند، در زمان عدم نیاز خاموش باشند.
    • حباب‌های شفاف و شیشه‌ای چراغ‌های محوطه را با حباب‌های مات عوض نمایند تا پدیده آلودگی نوری خیرگی رخ ندهد.
    • از سیستم هوشمند استفاده نمایید تا در صورت نیاز به روشنایی و آمدن فرد روشن شده و در صورت عدم نیاز خاموش گردد.
    • از چراغ ها با ارتفاع کم استفاده شده تا نور کمتری به اطراف تابیده شود.

    راه کارهای دیگر کاهش آلودگی نوری

    باید در نظر داشت به صورت کلی جهت کاهش آلودگی نوری، از افراط در نورپردازی و قرار دادن منابع نوری نامناسب که موجب اختلال در روشنایی مکان مورد نظر می گردد، جلوگیری نمایید. هنگام نورپردازی، تعبیه منابع نوری استاندارد و طراحی مناسب را مد نظر قرار داده تا موجب آلودگی های نوری از جمله خیرگی یا آسمان تاب نگردد. همچنین آلودگی های نوری را می توان با استفاده از سیستم های هوشمند، نصب سنسور، تایمرها، دیمرها و کنترل نور که با لامپ های ال ای دی سازگار می باشند، کاهش داد. تعبیه درپوش برای لامپ های معابر و خیابان ها برای جلوگیری از پدیده آسمان تاب یکی از مهم ترین راه کارهای کاهش آلودگی نوری می باشد.