همانطور که می‌دانیم از میراث فرهنگی هر سرزمینی در جایی به نام موزه نگهداری می‌شود تا بدون آسیب در مقابل دیدگان عموم قرار گیرد. این مکان‌های بسیار ارزشمند، یادواره‌ای از شیوه‌های زندگی انسان‌های گوناگون در زمان‌های مختلف را از دیدگاه‌های مذهبی، سیاسی، اقتصادی، سیاسی و هنری مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهند. در این مقاله قصد داریم درباره‎ی نورپردازی در موزه‎ها صحبت می‎کنیم. همراه ما باشید.

یکی از نکات مهم و در عین حال جلوه‌نمایی برای بهتر دیده شدن اشیاء درون موزه، نورپردازی این محیط‌ها است. اگر دقت کرده باشید رنگ‌هایی که مدتی طولانی در معرض نور مستقیم قرار می‎گیرند، به مرور زمان از بین می‎روند. یک مثال بارز برای این موضوع، پرده پنجره‎ها هستند که با تابش نور خورشید در درازمدت، دیگر رنگ روز اول خود را نخواهند داشت.

اشیاء سنگی، فلزی و سرامیک معمولا نسبت به نور حساس نیستند، اما مواد آلی مثل پارچه، کاغذهای دست‌نویس و مشابهات آنها بیشتر دچار آسیب می‌شوند. اغلب مشاهده شده، اشیایی که از سوی کلکسیون‌های هنری برای مدتی طولانی در فضاهای باز به نمایش گذاشته می‌شوند، معمولاً در اثر نور کنترل‌نشده آسیب می‌بینند.

هنر نورپردازی

نور، نوعی از امواج الکترومغناطیسی با طول موج‌های خاص است که به دو صورت مرئی و نامرئی منتشر می‌شود. فوتون‎های نوری بین طول موج‌های 400 تا 760 نانومتر، بخش مرئی نور را تشکیل می‎دهند. پرتوهای با طول موج کوتاه‌تر از 400 نانومتر، بخش بنفش نور و با طول موج بزرگتر از مرئی 760 نانومتر، بخش قرمز را تشکیل می‌دهند که به وسیله چشم دیده نمی‌شوند.

مطالعات نشان داده، نورهای نامرئی اعم از مادون قرمز و فرابنفش بسیار برای اشیاء داخل موزه مضر هستند. واضح است که شدت نور بر روی یک شیء باعث آسیب می‌شود و علت آن هم می‌تواند مداومت تاثیر نور باشد.

عوامل موثر در نورپردازی موزه‎ها

موزه‌‎ها به‎طور کلی یک‌سری مشخصات و استانداردها برای خود دارند، که خوب دیده شدن شیء یکی از مهم‌ترین آن‎هاست. انتخاب دمای رنگ مناسب برای رویت رنگ اصلی شی، زاویه تابش مناسب برای رویت بهتر فرم و حجم آن و نیز جلوگیری از خیرگی چشم، از عوامل استاندارد نورپردازی موزه به‌شمار می‌رود. از این رو، کنترل نور اهمیت ویژه‌ای دارد.

نورگیری سقفی و دیواری موزه‎ها

اگر دقت کرده باشید، در موزه‎ها نورگیری طبیعی از طریق دیوارها و سقف صورت می‌گیرد. نورگیری سقفی در بناهای یک طبقه بسیار مورد توجه است. البته این نوع نور باید توسط کرکره‌ها یا شیشه‌های مخصوص اشعه ماوراء بنفش کنترل و کاهش داده شود. توسط این نوع از نورگیرها، می‌توان نور یکنواختی را در محیط ایجاد کرد.

باید توجه داشت نوری که به‎طور مستقیم از بالا بتابد سایه‌های سنگینی به‎وجود می‎آورد و ادراک را مشکل می‎کند، اما نوری که به‎طور مایل و از بالا پهلوی خط دید بتابد ادراک را ساده می‌کند. جهت ادراک هرچه بیشتر فضا، محیط تاریک و روشن الزامی است، پس این تضاد باید با ظرفیت تنظیم شود.

منابع نوری به هر دو صورت طبیعی و مصنوعی وجود دارند. نمونه‌های اصلی نورهای مصنوعی عبارتند از: لامپ‎های تنگستن، لوله‌های فلورسنت، لامپ‌های هالوژن و معمولی‌ترین لامپ با نور الکتریکی.

نورپردازی موزه‎ها با LED

لامپ تنگستن، لامپ نور سفید است، زیرا فیلامنت استفاده شده در آن تا حدود  2700 درجه سانتی‌گراد را تحمل و ایجاد روشنایی می‌کند. اما امروزه سیستم روشنایی LED به مراتب جایگزین بهتری برای سایر لامپ‌ها است. این سیستم هر چند در هزینه اولیه به مراتب بیشتر از هالوژن است، ولی هالوژن خوب، با سیستم فیلتراسیون مناسب چندان تفاوت چشمگیری را در هزینه‌ها نشان نمی‎‌دهد.

مصرف انرژی اندک محصولات LED، امکان پشتیبانی سیستم روشنایی اضطراری را سهولت می‌بخشد و گامی است به سوی استفاده از منابع انرژی سبز، کاهش هزینه‌های انرژی و هزینه‌های جایگزینی منابع نوری.

با وجود ال ای دی‌ها در موزه‎ها، اشیاء باارزش در شرایط ایده‎آل و با حداقل امکان تخریب نگهداری می‎شوند، با این حال مدت زمان روشنایی اشیاء باید به زمان حضور بازدیدکنندگان با استفاده از سنسورهای حرکتی محدود باشد. این روند با استفاده از کلیدهای خاموش و روشن تدریجی صورت می‌گیرد.
موزه‌های مطرحی که با تکنولوژی LED نورپردازی شده‎اند عبارتند از: موزه علم و تکنولوژی اسلامی لندن، موزه تاریخ هنر استانبول، موزه نظامی ترکیه، موزه مجلس حیدرعلیاف باکو، موزه فرهنگ ترکمنستان، موزه تاریخ آنتالیا، موزه فرهنگ و هنر، Ege بخشی از موزه لوور پاریس، موزه ملی کره‎ جنوبی، موزه مرکزی نیویورک، موزه طبیعت استرالیا، موزه تاریخ طبیعی شیکاگو و موزه سلطنتی جنگ بریتانیا.

کلام آخر

همانطور که می‎دانید موزه جایی است که میراث فرهنگی هر سرزمینی در آن‌‎جا نگهداری می‎شود. یکی از نکات مهمی که در بهتر دیده شدن میراث فرهنگی تاثیر زیادی دارد، نورپردازی محیط موزه است. نورگیری طبیعی در موزه‎ها از طریق دیوارها و سقف صورت می‌گیرد و عوامل مهمی در نورپردازی تاثیر دارند؛ از جمله دمای مناسب برای دیده شدن رنگ اصلی اشیاء و زاویه تابش مناسب برای رویت بهتر فرم و حجم آنها.